Εφαρμοσμένη Θεολογία και Κοινωνικές Επιστήμες της Θρησκείας

3η Ειδίκευση: Εφαρμοσμένη Θεολογία και Κοινωνικές Επιστήμες της Θρησκείας

Α' Εξάμηνο

Το μάθημα εισάγει στις αρχές της ακαδημαϊκής έρευνας και συγγραφής, δίνοντας έμφαση στη μεθοδολογική εγκυρότητα και στην ακαδημαϊκή δεοντολογία. Καλύπτει κύκλους ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας: διατύπωση ερευνητικού προβλήματος και ερωτημάτων, κριτική επισκόπηση βιβλιογραφίας, επιλογή και αιτιολόγηση μεθόδων, συλλογή και τεκμηρίωση δεδομένων, ανάλυση, ερμηνεία και παρουσίαση αποτελεσμάτων. Παρουσιάζονται σύγχρονα εργαλεία αναζήτησης πηγών και διαχείρισης βιβλιογραφικών αναφορών, τεχνικές αξιολόγησης αξιοπιστίας και εγκυρότητας πηγών, καθώς και κανόνες αποφυγής λογοκλοπής. Οι φοιτητές εξασκούνται στον οργανωμένο σχεδιασμό έρευνας (σχέδιο, δείγμα, όργανα μέτρησης/παρατήρησης), στην κωδικοποίηση και επεξεργασία δεδομένων και στη συγγραφή διαφορετικών ειδών ακαδημαϊκού κειμένου (δοκίμιο, ερευνητική αναφορά, άρθρο). Καλλιεργούνται εγκάρσιες δεξιότητες: αυτόνομη και ομαδική εργασία, τεκμηριωμένη λήψη αποφάσεων, εργασία σε διεπιστημονικά και διεθνή περιβάλλοντα, παραγωγή νέων ιδεών και κριτικός στοχασμός. Η αξιολόγηση γίνεται με εργαστηριακή εργασία ή/και γραπτές δοκιμασίες. Τελικός στόχος είναι οι φοιτητές να σχεδιάζουν και να υλοποιούν αξιόπιστες έρευνες και να παράγουν σαφή, τεκμηριωμένα κείμενα που συμμορφώνονται στα ακαδημαϊκά πρότυπα, συνδέοντας δημιουργικά θεωρία, μέθοδο και δεοντολογία.

Το μάθημα εξετάζει τη συνάφεια θρησκευτικών παραδόσεων με το διεθνές και περιφερειακό πλαίσιο προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Ερμηνεύει πώς θεμελιώδεις θεολογικές αρχές διαμορφώνουν έννοιες αξιοπρέπειας, ελευθερίας και ισότητας και πώς επηρεάζουν τους μηχανισμούς προστασίας. Αναλύονται η Οικουμενική Διακήρυξη, βασικές συμβάσεις του ΟΗΕ, η ΕΣΔΑ, ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, καθώς και αμερικανικά, αφρικανικά και αραβικά κείμενα. Παράλληλα, παρουσιάζονται ζητήματα θρησκευτικής ελευθερίας, ουδετερότητας του κράτους, μη διάκρισης, καθώς και συγκρούσεις δικαιωμάτων στον δημόσιο χώρο και στην εκπαίδευση. Η διδακτική μεθοδολογία συνδυάζει διαλέξεις, σεμινάρια και ανάλυση περιπτώσεων, με στόχο την ανάπτυξη νομικο-θεολογικού γραμματισμού: εντοπισμός πηγών, αξιολόγηση δεσμευτικότητας, κριτική ερμηνεία και εφαρμογή. Καλλιεργούνται δεξιότητες σύνθεσης δεδομένων, εργασίας σε διεπιστημονικά και διεθνή περιβάλλοντα, και παραγωγής ερευνητικών ιδεών. Η αξιολόγηση μπορεί να περιλαμβάνει εργασίες, γραπτές δοκιμασίες ή προφορική εξέταση. Με την ολοκλήρωση, οι φοιτητές κατανοούν τη δυναμική σχέση θρησκειών και δικαιωμάτων, αποκτούν ικανότητα τεκμηριωμένης στάθμισης και προτείνουν λύσεις σε περίπλοκα ζητήματα ισορροπίας ελευθερίας έκφρασης και σεβασμού της διαφορετικότητας.

Το μάθημα μελετά τη θέση της θρησκευτικής εκπαίδευσης στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, της πολυπολιτισμικότητας και της θρησκευτικής/κοσμικής ποικιλομορφίας. Παρουσιάζονται διεθνή μοντέλα θρησκευτικής αγωγής και συγκριτικές πρακτικές, ενώ συζητείται η έννοια της θρησκευτικής ουδετερότητας και οι επιπτώσεις της στον σχολικό θεσμό. Εξετάζονται στρατηγικές διαχείρισης θρησκευτικής ετερότητας, ενσωμάτωσης μειονοτήτων και προαγωγής κοινωνικής συνοχής, καθώς και το πλέγμα σχέσεων με τα ανθρώπινα δικαιώματα (ελευθερία συνείδησης, προστασία από διακρίσεις). Η μαθησιακή εμπειρία περιλαμβάνει κριτική ανάλυση κειμένων πολιτικής, μελέτες περιπτώσεων και βιωματικές ασκήσεις σχεδιασμού μαθημάτων/παρεμβάσεων. Στόχοι: ανάπτυξη παιδαγωγικού σχεδιασμού που ενισχύει διάλογο, ανεκτικότητα, ειρήνη και δικαιοσύνη· καλλιέργεια δεξιοτήτων τεκμηριωμένης λήψης αποφάσεων και ανταπόκρισης σε νέες εκπαιδευτικές προκλήσεις. Η αξιολόγηση βασίζεται σε εργασίες και δοκιμασίες εφαρμογής. Με την ολοκλήρωση, οι φοιτητές είναι σε θέση να τεκμηριώνουν επιλογές προγραμμάτων σπουδών, να ισορροπούν ανάμεσα στην ελευθερία έκφρασης και τον σεβασμό της διαφορετικότητας, και να σχεδιάζουν συμπεριληπτικές πρακτικές που καθιστούν τη θρησκευτική αγωγή αποτελεσματικό κοινωνικό εργαλείο στον δημόσιο διάλογο.

Το μάθημα ερευνά πώς θρησκευτικοί δρώντες, θεσμοί και ιδέες επηρεάζουν την κατανομή ισχύος, τη λήψη αποφάσεων και τις πολιτισμικές αλληλεπιδράσεις σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο. Συνδυάζει θεωρίες διεθνών σχέσεων, πολιτικής επιστήμης και θρησκειολογίας για να αναλύσει ιστορικές διαδρομές και σύγχρονες δυναμικές: διπλωματία πίστης, μεσολάβηση συγκρούσεων, θρησκευτικοποιημένες ταυτότητες, ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Εφαρμόζονται συγκριτικές μελέτες ανά γεωγραφική περιοχή, με έμφαση σε περιπτώσεις έντασης αλλά και συνεργασίας ανάμεσα σε κράτη, υπερεθνικούς οργανισμούς και θρησκευτικές κοινότητες. Οι φοιτητές εκπαιδεύονται σε αναλυτικά εργαλεία γεωπολιτικής χαρτογράφησης, αξιολόγησης κινδύνου και σχεδιασμού πολιτικής, αποκτώντας δυνατότητα σύνδεσης θεολογικών παραδόσεων με στρατηγικές επιλογές. Η διδακτική προσέγγιση (διαλέξεις, σεμινάρια, projects) ενισχύει την κριτική σκέψη, την εργασία σε διεπιστημονικά περιβάλλοντα και την παραγωγή ερευνητικών ιδεών. Η αξιολόγηση περιλαμβάνει εργασίες και δοκιμασίες εφαρμοσμένης ανάλυσης. Με την ολοκλήρωση, οι φοιτητές μπορούν να αναγνωρίζουν μοτίβα επιρροής θρησκείας στη διεθνή σκηνή, να προτείνουν ρεαλιστικές παρεμβάσεις πολιτικής και να κατανοούν τα όρια και τις δυνατότητες της γεωπολιτικής αξιοποίησης της θρησκευτικής διάστασης.

Το μάθημα εξετάζει την ιστορική και συστηματική σχέση θρησκευτικού δόγματος και πολιτικών ιδεών, από τη θεοκρατία μέχρι τις σύγχρονες μορφές εκκοσμίκευσης. Αναλύει πώς δογματικές αντιλήψεις για την εξουσία, τον νόμο και την κοινωνική τάξη συνεισέφεραν στη διαμόρφωση θεσμών και καθεστώτων νομιμοποίησης. Μέσα από κλασικά και σύγχρονα κείμενα, μελετώνται η σχέση Εκκλησίας–Κράτους, η πολιτική διάσταση της πίστης, οι εντάσεις θρησκείας–εκκοσμίκευσης και η επανεμφάνιση του θρησκευτικού στοιχείου στη δημόσια σφαίρα. Παραδείγματα (Βυζάντιο, Παπικό Κράτος, Γαλλική Επανάσταση, σύγχρονοι λαϊκισμοί) χρησιμοποιούνται για συγκριτική κατανόηση μοντέλων πολιτικής νομιμοποίησης και μετασχηματισμών. Η διδακτική μεθοδολογία συνδυάζει φιλοσοφία, θεολογία, ιστορία και πολιτική επιστήμη, ενθαρρύνοντας κριτική ανάλυση πηγών και παραγωγή πρωτότυπων ερευνητικών ερωτημάτων. Η αξιολόγηση περιλαμβάνει εργασίες και γραπτές δοκιμασίες. Στόχος είναι οι φοιτητές να κατανοούν τους μηχανισμούς με τους οποίους οι δογματικές παραδόσεις επηρεάζουν πολιτικές θεωρίες και πρακτικές, να διακρίνουν ιστορικές συνέχειες/τομές και να τεκμηριώνουν προσεγγίσεις για σύγχρονα ζητήματα θρησκείας, εξουσίας και δημόσιας πολιτικής.

Το μάθημα εστιάζει στη συμβολή της Ιουδαιοχριστιανικής παράδοσης στη διαμόρφωση του ευρωπαϊκού/δυτικού πολιτισμού, σε σύνδεση με την κλασική ελληνική παιδεία, το ρωμαϊκό δίκαιο και τον Διαφωτισμό. Εξετάζεται η φύση του κράτους δικαίου και το ερώτημα της συμβατότητάς του με τον μονοθεϊσμό, με ειδική έμφαση στη σχέση Ορθοδοξίας και Νεωτερικότητας. Μέσα από κείμενα πολιτικής φιλοσοφίας και θεολογίας αναλύονται έννοιες ελευθερίας, δικαιοσύνης, νομιμοποίησης, καθώς και μοντέλα οριοθέτησης Εκκλησίας–Πολιτείας. Συζητούνται ιστορικές διαδρομές εκκοσμίκευσης και σύγχρονες προκλήσεις δημόσιας θρησκευτικότητας, με στόχο την κατανόηση των ορίων της θρησκείας στον δημόσιο λόγο και της συνεισφοράς της στη δημοκρατική τάξη. Η διδακτική μεθοδολογία (διαλέξεις–σεμινάρια) καλλιεργεί αναλυτική ικανότητα, εργασία σε διεπιστημονικά πλαίσια και τεκμηριωμένη λήψη αποφάσεων. Η αξιολόγηση γίνεται με εργασίες και δοκιμασίες. Με την ολοκλήρωση, οι φοιτητές μπορούν να αξιολογούν θεωρητικά και πρακτικά την αλληλεπίδραση θρησκείας και πολιτικής φιλοσοφίας, να συσχετίζουν παραδόσεις με σύγχρονες θεσμικές ρυθμίσεις και να προτείνουν ισορροπημένες προσεγγίσεις για τον ρόλο της πίστης σε πλουραλιστικές δημοκρατίες.

Β' Εξάμηνο

Το μάθημα διερευνά τον δημιουργικό διάλογο ανάμεσα στη θεολογία και τη λογοτεχνία, εξετάζοντας πώς τα μεγάλα έργα της παγκόσμιας γραμματείας εκφράζουν, μεταμορφώνουν ή αμφισβητούν θεολογικά νοήματα. Εστιάζει σε θεματικούς άξονες όπως η αμαρτία, η μετάνοια, η λύτρωση, η αγάπη και η ανάσταση, φωτίζοντας τον τρόπο με τον οποίο οι λογοτέχνες επαναδιατυπώνουν υπαρξιακά και μεταφυσικά ερωτήματα. Αναλύονται επιλεγμένα έργα Ελλήνων και ξένων συγγραφέων (π.χ. Δάντης, Ντοστογιέφσκι, Καζαντζάκης, Παπαδιαμάντης) υπό το πρίσμα θεολογικών, αισθητικών και ηθικών προσεγγίσεων. Οι φοιτητές καλλιεργούν δεξιότητες ερμηνείας συμβολικών δομών και αφηγηματικών μορφών που συνδέουν το ανθρώπινο βίωμα με τη θεία εμπειρία. Το μάθημα προάγει την κατανόηση της λογοτεχνίας ως τόπου θεολογικού στοχασμού και ενισχύει την ικανότητα διαλόγου μεταξύ θεολογικής επιστήμης και ανθρωπιστικών σπουδών.

Το μάθημα συνδυάζει την ιστορία της τέχνης, τη θεολογία και τη μουσειοδιδακτική, εξετάζοντας τη σχέση θρησκείας και εικαστικής δημιουργίας. Αναλύονται οι τρόποι με τους οποίους η τέχνη εκφράζει πνευματικές έννοιες, θεολογικά σύμβολα και πολιτισμικές αξίες, από τις απαρχές του χριστιανισμού έως τη σύγχρονη εποχή. Παράλληλα, διερευνάται ο ρόλος των μουσείων και των εκθεσιακών χώρων ως πεδίων πολιτιστικής αγωγής και θρησκευτικής εκπαίδευσης. Εισάγονται βασικές αρχές μουσειοπαιδαγωγικής, σχεδιασμού εκθέσεων και ερμηνείας υλικού πολιτισμού με θεολογικό περιεχόμενο. Οι φοιτητές αναπτύσσουν δεξιότητες ανάλυσης εικαστικών έργων, σχεδιασμού εκπαιδευτικών προγραμμάτων και διαχείρισης πολιτιστικών πόρων με σεβασμό στη θρησκευτική ποικιλομορφία. Το μάθημα ενισχύει την ικανότητα σύνδεσης θεωρίας και πράξης, καθώς και τη διεπιστημονική προσέγγιση της θρησκευτικής τέχνης.

Το μάθημα εξετάζει τη συνάντηση θεολογίας και ψυχολογίας μέσα από θεωρητικό, ερευνητικό και πρακτικό πρίσμα. Αναλύονται οι θεμελιώδεις αρχές των δύο επιστημών, τα μεθοδολογικά τους όρια και οι τρόποι σύνθεσης στο πλαίσιο της ποιμαντικής πράξης και της ψυχοπνευματικής υποστήριξης του ανθρώπου. Παρουσιάζονται βασικά ψυχολογικά μοντέλα (Freud, Jung, Rogers, Frankl) και διερευνάται η συνάφειά τους με τη χριστιανική θεοανθρωπολογία. Έμφαση δίνεται στη θεραπευτική διάσταση της πίστης, στη διαχείριση υπαρξιακών κρίσεων, στη σημασία της προσευχής και στη βιωματική προσέγγιση του θείου. Οι φοιτητές εξοικειώνονται με τεχνικές επικοινωνίας, ενσυναίσθησης και αυτογνωσίας, αναπτύσσοντας δεξιότητες εφαρμογής τους σε θεολογικό, εκπαιδευτικό και κοινωνικό περιβάλλον. Το μάθημα προωθεί τον κριτικό διάλογο Θεολογίας και Ψυχολογίας, αναδεικνύοντας την κοινή τους μέριμνα για το πρόσωπο και τη νοηματοδότηση της ανθρώπινης ύπαρξης.

Το μάθημα διερευνά τις σχέσεις μεταξύ θρησκείας και περιβαλλοντικής ευαισθησίας, εστιάζοντας στον ρόλο των θρησκευτικών παραδόσεων στη διαμόρφωση οικολογικής συνείδησης. Παρουσιάζονται οι θεολογικές, ηθικές και ανθρωπολογικές διαστάσεις της σχέσης ανθρώπου και φύσης μέσα από το πρίσμα του Χριστιανισμού, του Ισλάμ, του Ινδουισμού, του Βουδισμού και άλλων θρησκειών. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη χριστιανική θεώρηση της δημιουργίας, στην ορθόδοξη οικολογική πνευματικότητα και στη συμβολή της Εκκλησίας στην αντιμετώπιση της οικολογικής κρίσης. Οι φοιτητές μελετούν παραδείγματα περιβαλλοντικών πρωτοβουλιών, αναλύουν σύγχρονες περιβαλλοντικές θεωρίες και εξετάζουν τη δυνατότητα διαθρησκειακού διαλόγου για τη βιωσιμότητα. Το μάθημα ενισχύει την κατανόηση της οικολογικής ευθύνης ως πνευματικής στάσης και κοινωνικής αποστολής, προάγοντας την ενεργό συμμετοχή των θρησκευτικών κοινοτήτων στην προστασία της δημιουργίας.

Το μάθημα αναλύει τη δυναμική σχέση μεταξύ θρησκείας, ταυτότητας και πολιτικής στο πλαίσιο της μετανεωτερικότητας. Εξετάζει τις μορφές μέσω των οποίων η θρησκεία επηρεάζει ή επηρεάζεται από κοινωνικές και πολιτικές δομές, ιδιαίτερα σε εποχές κρίσης, παγκοσμιοποίησης και πολιτισμικής ρευστότητας. Εστιάζει σε ζητήματα θρησκευτικού εθνικισμού, φονταμενταλισμού, κοσμικότητας και πολυπολιτισμικότητας, αναδεικνύοντας τις επιπτώσεις τους στη δημοκρατία και στα ανθρώπινα δικαιώματα. Οι φοιτητές καλούνται να κατανοήσουν πώς οι ταυτότητες συγκροτούνται μέσα από την αλληλεπίδραση πίστης, εξουσίας και κοινωνικού λόγου. Παράλληλα, εξετάζονται θεωρίες πολιτικής θεολογίας και σύγχρονα παραδείγματα κοινωνικής συμμετοχής των θρησκειών. Το μάθημα καλλιεργεί την κριτική ανάλυση, τη διαπολιτισμική ευαισθησία και τη θεολογική σκέψη πάνω στη δημόσια παρουσία της θρησκείας στη μετανεωτερική εποχή.

Το μάθημα εστιάζει στη μελέτη των σχέσεων ανάμεσα στη θρησκευτική εμπειρία και τη λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου. Εισάγει τους φοιτητές στα πεδία της νευροθεολογίας και της γνωσιακής ψυχολογίας, εξετάζοντας πώς οι νοητικές διεργασίες, τα συναισθήματα και οι βιολογικοί μηχανισμοί συνδέονται με τη θρησκευτική πίστη, τη μυστική εμπειρία και την προσευχή. Παρουσιάζονται ερευνητικά δεδομένα από τη νευροεπιστήμη, τη φιλοσοφία του νου και την ψυχολογία της θρησκείας, ενώ συζητούνται τα όρια και οι δυνατότητες μιας επιστημονικής ερμηνείας του θείου βιώματος. Οι φοιτητές μαθαίνουν να αξιολογούν πειραματικές μελέτες, να συνδυάζουν θεολογική και επιστημονική γνώση και να αναγνωρίζουν τον σεβασμό στη μυστική διάσταση του ανθρώπινου πνεύματος. Το μάθημα ενισχύει τη διεπιστημονική σκέψη και προάγει τον ώριμο διάλογο μεταξύ θεολογίας, ψυχολογίας και νευροεπιστήμης.